Sporcu hastalığı olarak da bilinen ön çapraz bağ kopması her yaştan bireyde çok fazla görülebiliyor. Genellikle temas olan sporlarda ani dönüş ve durma hareketleri sonrası ortaya çıktığı gözlemlenen bu rahatsızlık, doğru tedavi edilmediği takdirde hareket kabiliyetini azaltarak, hastaların spor yaşamını bitirip ve günlük aktiviteleri de olumsuz etkiliyor.

Ön çapraz bağ, diz ekleminin içinde ve ortasında yer alan ve birbirini çaprazlayan iki bağdan biri olmakla birlikte, dizin öne ve arkaya kaymasına engel olarak dizin kendi ekseni etrafında dengeli dönme hareketinin kararlılığını sağlarlar. Bunlardan ön çapraz bağ dizin öne kaymasını, arka çapraz bağ ise arakaya kaymasını engeller.Femur (uyluk) ve tibia (kaval) kemikleri arasında uzanır. Ön çapraz bağın kopması dizde sık görülen bağ yaralanmasıdır. Diz ekleminin öne kaymasını engellediği için yaralanması sonrası dizde boşalma ve güvensizlik hissi şikâyeti oluşur. Bu tür yaralanmalarda bağ, çocuklarda kemiğe yapıştığı yerden parça halinde koparken yetişkinlerde ise bağ gövdesinden kopar. Yirmili ve otuzlu yaşlar ön çapraz bağ yaralanmalarının sık görüldüğü yaşlardır. Yapısal özellikleri sebebiyle kadın sporcularda bu tür yaralanmalar erkek sporculara göre 4-8 kat daha fazla rastlanır.

Dizde yaşanan ağrı ve şişlik ön çapraz bağ yaralanmasının şiddetine göre birkaç hafta için de geçebilmektedir. Diz hareketlerinde normalleşme ve yürürken ağrı hissi ortadan kalkabilir ancak spora tekrar başlamak istenildiğinde; koşamama, durma ve dönme hareketlerinde zorlanmalar yaşanmaktadır.

Ön çapraz bağ yaralanmaları tedavi edilmediği takdirde hastada kıkırdak ve menisküs hasarı olabilir ve zamanla bu hasar artabilir. Konuyla ilgili araştırmalar, tedavi edilmeyen ön çapraz bağ yaralanmalarının 10 yıl sonra %53 oranında dejeneratif değişikliklere sebep olduğunu göstermiştir.

Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarında Tanı;

Öncelikle yaralanma ile ilgili hastadan ayrıntılı bilgi alınarak muayene başlanır. Dizde ağrı oranı fazla olduğu takdirde spesifik muayene testlerini yapmak mümkün olmayabileceği için hasta 10 gün içinde ikinci bir muayeneye çağrılır. Kronik dönemdeki hasta için Lachman testi, Ön Çekmece testi, pivot-shift testi gibi spesifik testler uygulanır ve detaylı diz muayenesi yapılarak tanı konulur. Tanı konulmasında MR metodu ile menüsküs yırtığı, kıkırdak lezyonu ve diğer bağ yırtığı gibi ek yaralanmalarında saptanmasını sağlar.

Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarında Artroskopik (Kapalı) Cerrahi ile Tedavi;

Hasta günlük hayatını sürdürebiliyor, sportif aktivitelerde bulunmuyor ve dış etkilere karşı kendini koruyucu önlemler alabiliyorsa tedavi edilmeyebilir. Ayrıca; ameliyat sonrası süreçte yapılması gereken rehabilitasyon programına uyum güçlüğü çekecek hastalarda ya da aktivite düzeyleri düşük olan hastalarda cerrahi tedavi tavsiye edilmez. Bunun yanında, spor yapan, günlük hayatında fiziksel aktiviteleri fazla olan ve de genç yaşta olan hastalarda ön çapraz bağ yaralanmalarının tedavisinde cerrahi yöntem kullanılması gerekir. Cerrahi tedavide yaş önemli bir faktörken günümüzde orta yaş ve üzerindeki kişilerin de yüksek aktivite düzeyinde bir hayat biçimine sahip olabilmeleri cerrahi müdahaleyi gerekli kılabilir.

Cerrahi operasyonda amaç, dizdeki boşluk ve güvensizlik hissini ortadan kaldırmak, yinelenen diz dönmelerinin önüne geçmek, kişinin spor veya zorlayıcı aktiviteler sırasında güvenle basabileceği bir diz elde etmektir. Yapılan cerrahi işlem, sporcuların yaralanma öncesinde bulundukları spor seviyesine geri dönmelerini ve dizde yeni yaralanmaların oluşmasını engeller. Aynı ameliyat sırasında varsa menisküs yırtıkları ve kıkırdak hasarları da onarılarak ileriki yıllarda dizde oluşabilecek aşınma ve yıpranmanın önüne geçilir.

Ön çapraz bağ yaralanmalarında akut dönem (ilk 3 hafta), subakut dönem (4-12 hafta) ve kronik dönem (13.haftadan sonra) olmak üzere 3 evre vardır. Akut dönemdeki profesyonel sporcu hemen ameliyat edilmeli ancak spor aktiviteleri ya da günlük hayatında yüksek performans harcayacağı fiziki aktiviteleri olmayan hastalarda, tamir edilebilecek menüsküs yırtığı yoksa 3 hafta beklenmelidir. Profesyonel sporcuların mümkün olduğunca erken iyileşmeleri gerektiği için kronik dönemde hemen ameliyat edilmeleri gerekirken, cerrahi müdahale gerektiği tespit edilen diğer hastalar istedikleri zaman ameliyat olabilirler.

Hastaya cerrahi tedavi dışında; zorlayıcı sporlarda kullanılmak üzere koruyucu dizlikler önerilebileceği gibi dizde oluşabilecek emniyetsizlik ve boşluk hissini azaltmak için kas güçlendirme programları da uygulanabilir.

Cerrahi tedavi tek seçenek olmamasına rağmen, fonksiyonel sonuçları göz önünde bulundurduğumuzda en iyi seçenek olarak karşımıza çıkar. Günümüzde ön çapraz bağ yaralanmalarında uygulanan en güvenilir cerrahi tedavi yöntemi Artroskopik ön çapraz bağ tamiridir (kapalı ameliyat).

Artroskopi sonrası hastanın hastanede kalış süresi 1-3 gün arası olmakla birlikte, anestezi etkisi geçtikten sonra hasta aynı gün koltuk değneklerinden destek alarak ayağa kaldırılabilir. Diz hareketlerinin aynı gün veya ertesi gün başlatılması uygundur. Hasta ilk haftalar koltuk değneklerinden destek alarak ve aşırı yüklenmeden yürür. Yapılacak egzersizler hastanın ilk üç hafta içinde diz hareketlerini kazanmasını sağlamasına rağmen dize yerleştirilen greft dokusunun kemik tünellere tutunması 6 hafta sürebilir. Beşinci aydan sonra sportif faaliyetlere başlanabilir, ancak hasta bir yıl içinde eski sağlığına kavuşabilir.

Ortopedi Uzm. Dr. Ertan Yılmaz

Avrupa Şafak Hastanesi